Γιατί βλέπουμε πρόσωπα που δεν υπάρχουν

Ειδικοί απέδειξαν ότι ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέφαλος μπορεί να μπερδέψει και... υπολογιστές

The New York Times

Πριν από μία δεκαετία, η Νταϊάνα Ντάιζερ είχε μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Επικοινώνησε με τα Θεία. Η επαφή της αυτή πραγματοποιήθηκε, παραδόξως, διαμέσου ενός τοστ που η ίδια έψησε για να κατευνάσει την πείνα της. Οπως κοίταγε το ψημένο ψωμί, διαπίστωσε ότι πάνω του σχηματιζόταν μια πολύ οικεία μορφή. «Είδα ένα πρόσωπο να με κοιτάζει. Ηταν η Παρθένος Μαρία» δήλωνε το 2004 στους δημοσιογράφους. Επί δέκα χρόνια η κ. Ντάιζερ διατηρούσε ως κόρην οφθαλμού το μπαγιάτικο πλέον ψωμί, μέχρις ότου το δημοπράτησε στο ebay. Τελικά το ξερό τοστ πωλήθηκε έναντι 28 χιλιάδων δολαρίων, γεγονός που καταμαρτυρεί ένα πράγμα: δεν ήταν η μόνη που έβλεπε την Παναγία στο ψωμί του τοστ.

Και στην επιφάνεια του Αρη

Ανάλογες περιπτώσεις εμφανίζονται συχνά στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Ισως η πιο διάσημη από αυτές αφορά φωτογραφίες που ελήφθησαν το 2006 από το Mars Express και υποτίθεται ότι απεικονίζουν ένα πρόσωπο στην περιοχή Κυδωνία του Αρη. Η δημοσίευσή τους γέννησε πλήθος συνωμοσιολογικών θεωριών σχετικά με την προσπάθεια που καταβάλλουν οι κυβερνήσεις για να κρύψουν την ύπαρξη νοήμονος ζωής στο διάστημα.

Γιατί, όμως, όπου κι αν γυρίσουμε το βλέμμα, στο φεγγάρι, σε μουτζούρες, στην επιφάνεια πετρελαιοκηλίδων ή σε μπισκότα, διακρίνουμε πρόσωπα; Μόλις πρόσφατα πήραμε πειστικές απαντήσεις για το φαινόμενο, χάρη σε ειδικούς που αποκρυπτογράφησαν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα στοιχεία που συγκεντρώνει βλέποντας ένα πρόσωπο.

Πολύ προτού η κ. Ντάιζερ αρχίσει να ψήνει το διάσημο τοστ, η δρ Ντόρις Τσάο, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης στη Γερμανία, ήξερε ότι αναγνωρίζουμε τα πρόσωπα διαφορετικά από τα υπόλοιπα αντικείμενα. Χρησιμοποιώντας την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) σε έναν πίθηκο μακάκο, ανακάλυψε ότι όταν το ζώο κοιτούσε κάποιο πρόσωπο, ομάδες κυττάρων σε τρεις περιοχές του εγκεφάλου στον κροταφικό λωβό είχαν ιδιαίτερη αντίδραση. Ανακάλυψε ακόμη ότι «αντικείμενα που είχαν ομοιότητες με πρόσωπα διέγειραν τα ίδια κύτταρα». Κατά συνέπεια, οι πίθηκοι νόμιζαν ότι αναγνώριζαν τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου. «Κατά τον ίδιο τρόπο, αντικείμενα όπως το τοστ, τα βράχια, κάποια σύννεφα, μπορούν να ενεργοποιήσουν τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου εφόσον έχουν κοινά στοιχεία με ένα πρόσωπο», αναφέρει η επιστήμων.

Δώδεκα απλές σχέσεις

Ο Παουάν Σινχά, ειδικός στις γνωσιακές επιστήμες στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, προσπαθούσε επί χρόνια να διαπιστώσει ποιες ιδιότητες ενός αντικειμένου πυροδοτούν την αναγνώρισή του ως πρόσωπο. Για τη δημιουργία λογισμικού που αναγνωρίζει ύποπτους τρομοκράτες είναι απαραίτητη η αξιόπιστη αναγνώριση των προσώπων. Ο δρ. Πίνχα για να δημιουργήσει το λογισμικό αναγνώρισης, «τάισε» το κομπιούτερ με πληροφορίες που αφορούσαν εκατοντάδες πρόσωπα, πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Ο υπολογιστής αναλύοντας το πλήθος των πληροφοριών ανακάλυψε σχέσεις που συνέδεαν όλα τα πρόσωπα και πολύ λίγα από τα υπόλοιπα αντικείμενα. «Πρόκειται για πολύ απλές σχέσεις, όπως ότι τα μάτια είναι πάντα λίγο πιο σκοτεινά από το μέτωπο, και το στόμα σκοτεινότερο από τα μάγουλα. Αν κάποιος συνδέσει 12 τέτοιες σχέσεις, μπορεί να λάβει ένα πρότυπο και με αυτό να αναγνωρίσει κάποιο πρόσωπο».

Οπως διαπιστώθηκε, το λογισμικό με την προαναφερθείσα διαδικασία αναγνώρισε πρόσωπα ακόμα και από φωτογραφίες θολές, με χαμηλή ανάλυση. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι και ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να αναγνωρίσει τα πρόσωπα συνολικά και όχι τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους. Ομως ακόμα και το κομπιούτερ μερικές φορές έσφαλε. «Προφανώς αυτό συμβαίνει και στον εγκέφαλό μας. Κάποιες φορές ανακαλύπτει τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου σε κάτι άσχετο».